SPHEREx, insan gözünün göremediği kızılötesi ışığı algılayarak evrendeki suyun kökenlerinden galaksilerin uzaklığına kadar birçok sırrı açığa çıkarmayı hedefliyor. Tüm sistemlerin başarıyla çalıştığı belirtilirken, teleskobun tüm gökyüzünü defalarca tarayacağı bu büyük görev için her şey hazır.
NASA’nın “Evrenin Tarihi, Yeniden İyonlaşma Çağı ve Buzların Kaşifi” anlamına gelen SPHEREx teleskobu, 11 Mart’ta fırlatılmasının ardından ilk kez gözlem moduna geçti. Gökyüzünden alınan bu ilk görüntüler, teleskobun sistemlerinin sorunsuz çalıştığını ortaya koydu.
Bu erken görüntüler henüz bilimsel analiz için kullanılmaya uygun değil; ancak teleskobun olağanüstü geniş görüş alanı hakkında güçlü bir ön izleme sunuyor. Görsellerdeki her parlak nokta, bir yıldız ya da galaksiye ait ışık kaynağını temsil ediyor. Her karede 100 binden fazla kaynak tespit edildi.
SPHEREx’in her gözlemi, altı dedektöründen alınan altı farklı görüntü içeriyor. Bu görüntüler, teleskobun tam görüş alanını ortaya koyan, Ay’ın çapından yaklaşık 20 kat daha geniş dikdörtgen bir uzay alanını kapsıyor. SPHEREx, Nisan sonuna doğru başlaması planlanan rutin gözlemlerinde günde yaklaşık 600 poz yakalayacak.
Caltech ve NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’ndan (JPL) SPHEREx proje bilimcisi Olivier Doré, “Uzay aracımız evrene gözünü açtı. Tasarlandığı şekilde mükemmel çalışıyor,” ifadelerini kullandı.
SPHEREx, insan gözünün algılayamadığı kızılötesi ışığı tespit ediyor. Bilim insanları, bu ilk görüntüleri görünür hale getirmek için her kızılötesi dalga boyuna bir renk atadı. Altı dedektörün her biri, 17 farklı dalga boyu bandına sahip. Böylece her pozda toplam 102 renk tonu elde ediliyor.
Renklerin bu şekilde ayrıştırılması, gök cisimlerinin yapısını ya da galaksilere olan uzaklıklarını ortaya koyabiliyor. Bilim insanları bu veriler sayesinde, evrenin doğumundan sonraki ilk saniyenin fiziğinden Samanyolu’ndaki suyun kökenlerine kadar çok sayıda konuyu inceleyebilecek.
SPHEREx Proje Müdür Yardımcısı Beth Fabinsky, “Bu, görev hazırlıklarının zirve noktası. Beklediğimiz büyük an. Ve gerçekten… Vay canına!” dedi.
Teleskobun yüksek hassasiyetli dedektörleri, gözlem için yaklaşık eksi 210 santigrat dereceye kadar soğutuldu. Bu düşük sıcaklık, kızılötesi ışığı daha net algılayabilmek için kritik önemde. Gözlemlerde teleskobun odağının da mükemmel olduğu görüldü. Odağın yerden fırlatılmadan önce ayarlandığı ve uzayda değiştirilemediği belirtildi.
Caltech’ten baş araştırmacı Jamie Bock, “Gelen görüntülere baktığımızda, cihaz ekibimizin işini harika yaptığı çok net” dedi.
SPHEREx, Hubble ve James Webb gibi teleskopların aksine, küçük alanlara odaklanmak yerine tüm gökyüzünü geniş açıyla tarayacak. Böylece elde edilen veriler, diğer teleskoplarla yapılan detaylı gözlemlerle birleştirilerek evrenin daha kapsamlı bir haritası çıkarılabilecek.
SPHEREx, iki yıl sürecek görev süresi boyunca gökyüzünü dört kez tam olarak tarayacak. Spektroskopi yöntemiyle yüz milyonlarca yıldız ve galaksiden gelen ışığı onlarca farklı dalga boyunda inceleyecek.
Teleskopa giren ışık, iki yol üzerinden dedektörlere yönlendiriliyor. Her dedektörün üzerinde, tıpkı renkli gözlükler gibi davranan özel filtreler bulunuyor. Ancak bu filtreler klasik renkli camlardan farklı olarak, gökkuşağı gibi değişken dalga boylarını geçiriyor. Bu sayede çok daha fazla bilgi elde edilebiliyor.
SPHEREx Proje Müdürü Jim Fanson, “Kelimenin tam anlamıyla nutkum tutuldu. Bu noktaya gelebilmek için inanılmaz bir emek harcandı. Mühendislik ekibimiz olağanüstü bir iş çıkardı” dedi.
SPHEREx (Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization and Ices Explorer), NASA’nın tüm gökyüzünü kızılötesi ışıkla taramak için geliştirdiği yeni nesil teleskoptur. Görev, NASA’nın Astrofizik Dairesi için Jet Propulsion Laboratuvarı (JPL) tarafından yönetiliyor. Teleskobun ana sorumluluğu Caltech’teki baş araştırmacıya ait.
Teleskop ve uzay aracı, BAE Systems (eski adıyla Ball Aerospace) tarafından üretildi. Verilerin işlenmesi ve arşivlenmesi Caltech bünyesindeki IPAC tarafından yürütülecek. Tüm veriler, NASA-IPAC Kızılötesi Bilim Arşivi üzerinden kamuya açık olacak.
