Cihad-ı Asgardan Cihad-ı Ekbere: Katip Çelebi

CİHÂD-I ASGARDAN CİHÂD-I EKBERE KÂTİP ÇELEBİ (MUSTAFA B. ABDULLAH)

Doğumu : 1017/1609
Vefatı : 1067/1657

Şubat 1609’da İstanbul’da doğdu.

Asıl adı Mustafa olup ulemâ arasında Kâtib Çelebi, Dîvân-ı Hümâyun’da Hacı Halife diye tanındı.

Dîvân-ı Hümâyun kalemlerinden Anadolu Muhasebeciliği Kalemi’nde çalışarak hesap kaidelerini, erkam ve siyâkat yazısını öğrendi.

Babasıyla birlikte Abaza Paşa isyanı için Erzurum’a gitti. Tercan ve Bağdat seferlerine katıldı.

İstanbul’a döndüğünde Kadızâde’nin derslerine devam ederek tefsir, İhyâʾü ulûmi’d-dîn, Şerhu’l-Mevâkıf, Dürer ve Tarîkat-i Muhammediyye’yi okudu.

Kelam, felsefe, mantık, astronomi ve tarih, coğrafya ilimlerinde derinleşti ve harita yapımıyla ilgilendi.

1633-34’te Tabanıyassı Mehmed Paşa’nın kumandasındaki ordu ile yeniden Şark seferine gitti.

1635’te katıldığı IV. Murad’ın Revan seferini ayrıntılı biçimde yazdı.

Daha sonra kendi ifadesiyle küçük cihattan büyük cihada yönelerek hayatını ilmî çalışmalara adadı.

Kâinattaki hakikatleri anlamak hususunda astronomi, anatomi ve hikemî ilimlerin önemini vurguladı.

Batılılar’ın ve Yunanlılar’ın İslâm coğrafyacılarından ileride olduğunu belirterek bu eksikliği gidermek için Cihannümâ’yı yazdı.

Hastalığı sırasında tıp kitaplarının yanında duaların şifalı tesirlerinden emin olduğu için esmâ ve havas kitaplarını inceledi.

Dinin içtimaî hayattaki yeriyle dinin ilmî olarak öğrenilip öğretilmesinin toplumun varlığını sürdürmesi arasındaki alâkayı ortaya koydu.

Osmanlı devlet ve toplum düzenini sıkıntıya sokan meselelere çözüm üretmeye çalıştı.

6 Ekim 1657 sabahı vefat etti ve Zeyrek Camii civarına defnedildi.

ÖNEMLİ BAZI ESERLERİ

Keşfü’z-zunûn: İslâm araştırmaları yapan hemen herkesin müracaat ettiği büyük bibliyografik eseri

Mîzânü’l-hak: Döneminin fikrî hayatı ve dinî tartışmalarına dair Türkçe eseri

Fezleketü’t-tevârîh: Kâinatın yaratılışından 1051 (1641) yılına kadar gelen umumi bir tarih eseri

Fezleke: Osmanlı tarihine dair Türkçe eseri

Cihannümâ: Coğrafyaya dair meşhur eseri