Hz. Muhammed’in (sas) Cömertliği

Cömertlik, mal ve imkanı gönüllü olarak ve karşılık beklemeden gerekli yerlerde ve gerektiği ölçüde başkalarının yararına harcamaktır. Hemen belirtmek gerekir ki, İslâm dini cömertliği insanın sahip olması gereken temel erdemlerden birisi olarak kabul etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de cömertlik Yüce Allah’ın sıfatları arasında geçmekte (Kerîm), 64 O’nun ikram sahibi olduğu belirtilmektedir.65 Yine Kur’an-ı Kerim’de, cömertliğin tezahürlerinden olan yardımın, kendi canı çekmesine rağmen, karşılık beklemeden,66 gösteriş yapmadan, kimseyi incitmeden, başa kakmadan,67 sahibinin yanında değer taşıyan maldan68 yapılması istenmiştir.

Her konuda Yüce Kur’an’ın prensiplerini uygulayan Hz. Peygamber de söz ve davranışlarında cömertliğe gerekli değer ve önemi vermiştir. Öyle ki o, kendisini çok yakından tanıyan sahâbîler tarafından “insanların en cömerdi” olarak tanıtılmış,69 cömertliğinin ramazan ayında daha da arttığı70 belirtilmiştir.

Kaynaklar onun cömertliğini yağmurla mukayese ederler ve hayır konusunda yağmurdan daha cömert olduğunu kaydederler.71 Buradaki karşılaştırma dikkat çekicidir. Nasıl ki yağmurdan herkes, sözgelişi her dine mensup olan, her yaştan, zengin-fakir bütün insanlar istifade ederse, onun cömertliğinden de her kesimin faydalandığını söylemek mümkündür. Hz. Peygamber’den istenen bir şeye yok dediğinin vaki olmadığı, varsa verdiği rivayet edilir.72

Cömertlik, servet edinme duygusuyla karşılıksız harcama ve iyilik yapmaktan kaçınmayı ifade eden “cimrilik” ile, kişinin kendine ait veya sorumluluğu altındaki mal veya imkânı gereksiz yere harcamayı ifade eden ve “İsraf” diye adlandırılan iki aşırılığın ortasında bulunur. Kur’an-ı Kerim’de müsrifler kötülenip israf reddedilirken, israf ve cimrilikten uzak olarak dengeli harcamada bulunanlar övülür.73 Kur’an-ı Kerim’de insanlar hayra, ihsana, yardıma teşvik edilirken, cimrilik gösterenlerin bu davranışlarının kendileri için iyi olmadığı ve bilakis fena olduğu,74 Allah’ın cimrileri sevmediği,75 cimriliğin zararının, cimri insanın bizzat kendisine dokunacağı,76 cimrilikten korunanların kurtuluşa ereceği,77 cimrilik edenin düştüğü zaman malının kendisine fayda sağlamayacağı78 bildirilir.

Hz. Peygamber cimriliği kötülemiş, bu sıfattan Allah’a sığınmıştır.79 Kendisinin cimri olmadığını da açıkça ifade etmiştir. İnsanlar hakkında düşünülebilen küçük düşürücü huylardan birisinin cimrilik olduğunu bildirmiştir.80 Cimrilik duygusuyla imanın bir arada bulunamayacağını söylemiştir.81 Bir hadisinde, mal hırsını demir zırha benzetmiş, cömert insanla cimri insanın şu şekilde mukayesesini yapmıştır: Cömert insandaki yardım duygusu mal hırsını yenip kişi cömertlik yaptıkça üzerindeki zırh genişler. Böyle bir kişide mal hırsının ve cimrilik duygusunun baskısı gittikçe azalır. Cömert kimse aynı zamanda başkalarının sıkıntılarını hafifletmiş olmaktan dolayı huzura kavuşur. Buna mukabil cimri insandaki mal hırsı, kendisini, gittikçe sıkan bir zırh gibi rahatsız eder. İnsanların sıkıntı içinde bulunduklarını görmekten dolayı da vicdanen rahatsız olur. Buna rağmen cimriliği yüzünden vicdanını rahatlatacak iyilikler yapamaz. Böylece cimrilik duygusu kendisini tam bir psikolojik baskı altına alır.82 Hz. Peygamber cimrilik sebebiyle geçmişte bazı milletlerin helak olduklarını şu sözleriyle bildirmiştir: “Cimrilikten sakının! Çünkü cimrilik sizden öncekileri helâk etmiş; onları birbirinin kanlarını dökmeye, haramlarını helal saymaya sevketmiştir.”83

Hz. Peygamber, çeşitli alanlarda kaynak ve imkân savurganlığını, yani israfı önlemeye yönelik çabalarda bulunmuştur. “Yiyiniz, içiniz, tasadduk ediniz, giyininiz. Fakat israf etmeyerek ve kibirlenmeyerek”84 buyurmuştur. Abdest alırken bile suyun israf edilmemesini istemiştir.85 Kişinin zamanını, en iyi bir şekilde değerlendirme imkânına sahip bulunduğu dönem olan gençliğini, yani bir bakıma işgücünü, servetini, ilim gibi kaynak ve imkânlarını nasıl kullandığından sorguya çekileceğini86 bildirmiştir. Bu suretle, kişinin, bahsi geçen kaynak ve imkânları kullanırken sorumluluğunun bilincinde olması gerektiğine dikkat çekmiştir. İsraf, gerek bireysel harcamalarda ve gerekse kamu harcamalarında olumsuz sonuçlar doğurabilir. Kamu alanındaki israf halkı sıkıntıya sokacak ekonomik sorunlara yol açabilir. Bu açıdan bakıldığında, Hz. Peygamber’in bir yönetici olarak, cömertlik sıfatına hâiz olmasının yanında, israfın olumsuzluğuna vurgu yapması anlamlı ve önemlidir. Bunun yanısıra israf, her düzey ve alanda sosyal ve psikolojik bunalımlara sebep olabilir. Çünkü imkânı olanların israfçı tutumları, İmkânı olmayanlarda kıskançlığa ve öfkeye yol açabilir.87

KAYNAKÇA:

64. İnfitâr Sûresi, 6.

65. Rahmân Sûresi 26, 78.

66. İnsân Sûresi, 7-9.

67. Bakara Sûresi 262-265.

68. Âl-i İmrân Sûresi 92.

69. Müslim, II, 1802.

70. Buhârî, I, 4. Müslim, II, 1803.

71. İbn Sa’d, II, 195.

72. Müslim, II, 1805-1806.

73. Nisâ Sûresi 6; Furkân Sûresi 67.

74. Âl-i İmrân Sûresi 180.

75. Nisâ Sûresi 36-37; Hadîd Sûresi 23-24.

76. Muhammed Sûresi 38.

77. Teğâbün Sûresi 16.

78. Leyl Sûresi 8-11.

79. Buhârî, III, 224.

80. İbn Hanbel, II, 320.

81. İbn Hanbel, II, 256, 340.

82. Buhârî, III, 231; VII, 37; Müslim, I,708-709.

83. Müslim, III, 1996.

84. Buhârî, I, 33; İbn Mâce, II, 1192.

85. İbn Mâce, I, 147.

86. Tirmizî, IV, 612.

87. Detaylı bilgi için ayrıca bk. Mustafa Çağrıcı, “Cimrilik”, DİA, VIII, 4-5; a. mlf., “Cömertlik”, DİA, VIII, 72-73; Cengiz Kallek, “İsraf”, DİA, XXIII, 178-180.

Kaynak: Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı – Prof. Dr. İbrahim Sarıçam