İran Şahı Pehlevi’nin Türkiye ziyaretinin ilk günlerine ait görüntüler gün yüzüne çıktı

Binlerce belge filme ev sahipliği yapan Sinema Genel Müdürlüğünün dijitalleşme çalışmaları sırasında gün yüzüne çıkan filmlerden birisi de, döneminde ve sonrasında çok konuşulan Şah Pehlevi’nin bir aya yakın süren ziyaretinde yurda girişi, kara yoluyla Trabzon’a gelerek burada gemiye binmesinin görüntülerinin yer aldığı film oldu.

Sinema Genel Müdürlüğü Destek Hizmetleri ve Arşiv Daire Başkanı Nihat Değirmenci, AA muhabirine yaptığı açıklamada, İran Şahı Pehlevi’nin Türkiye ziyaretinin Cumhuriyet tarihinde protokolün düzenlemesi açısından bir zirve teşkil ettiğini belirtti.

Atatürk’ün bizzat emir verdiği, Şah için aylarca hazırlık yapıldığı ve birçok kişinin görevlendirildiği bir ziyaret olduğunu belirten Değirmenci, “O günkü şartlarda, 1934 yılını dikkate aldığımız bir ülke başkanının bu kadar uzun süre seyahat etmediği görülüyor. Ama İran Şahı’nın Türkiye ziyareti aşağı yukarı 27 gün sürüyor. Bu çok uzun bir zaman. Daha kısa planlanırken kendi isteğiyle bu ziyareti uzattığı ve Ankara’dan sonraki ziyaretlerine Atatürk’ün bizzat kendisinin de katıldığı ve gelişmelere, ilgisine göre ziyarette sık sık değişikliklerin yapıldığı bir ziyaret.” dedi.

“O günkü şartlarda bütün Türkiye’nin topoğrafyasını da inceliyoruz”

Filmi incelediklerini ve çok şaşırdıklarını belirten Değirmenci, “Biz Şah’ın Anadolu’ya giriş görüntülerini bulacağımızı bilmiyorduk. Ziyarette, Atatürk’ün Şahı Ankara’da tren istasyonundaki karşılayışını ve Atatürk’ün en net sesini duyduğumuz film elimizde vardı. İstanbul ayağındaki görüntüler vardı. Öncesini ise bilmiyorduk.” ifadelerini kullandı.

Şah’ın ziyaret kapsamında İstanbul’daki görüntülerinin varlığını bildiklerini ama öncesi ve sonrasının çok fazla bilinmediğini belirten Değirmenci, şunları kaydetti:

“Taramalar sonucunda filmi fark ettiğimizde çok heyecanlandık. Bu filmde İran Şahı’nın 10 Haziran 1934’te Türkiye’nin o günkü ismiyle Gürcübulak Kapısı’ndan girmesi, karşılanması, Doğubayazıt üzerinden Iğdır’a, oradan Kars’a gelişi ve Kars’a 10 kilometre girişte Rusların kurduğu ‘VladiKars’ köyüne gitmesi bulunuyor. Şah’a hem Birinci Dünya Savaşı’nı hem de 93 Harbi’ni Ali Sait Paşa’nın bizzat tek tek anlatması ve İran Şahı’nın çok dikkatli bir şekilde dinlemesi yer alıyor. Şah’ın Kars’ta konakladıktan sonra Erzurum’da muhteşem karşılanışı, Erzurum’dan Trabzon’a geçişi görülüyor. Zigana Geçidi seyahatteki rotalardan biri. O günkü şartlarda bütün Türkiye’nin topoğrafyasını, yapılarını görebiliyoruz, giyim tarzını inceliyoruz. Filmdeki görüntüler, ziyaretin Cumhuriyet tarihinin ilk en önemli protokol uygulaması olduğunu belgeliyor.”

Filmde İran Şahı’nın Trabzon’da Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras tarafından karşılanması ve Yavuz Fırkateyni ile Trabzon’dan Samsun’a kadar gelişinden karelerin bulunduğunu kaydeden Değirmenci, Şah’ın Samsun’dan sonra demir yoluyla trenle Ankara’ya geldiğini söyledi.

2’nci bölümü önce ortaya çıkan filmin, 3’üncü bölümü aranıyor

İran Şahı’nın Ankara’da bir hafta kaldığını, ardından Eskişehir, Kütahya, Afyon, Uşak üzerinden İzmir’e geçtiğini, Çanakkale ziyareti yaptığını ancak 3’üncü bölüm diyebilecekleri görüntülerin henüz kutulardan çıkmadığını aktaran Değirmenci, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Eğer bu görüntüler elinde olan varsa bize gönderirlerse tararız, muhafaza ederiz, nihayetinde ülkemizin görsel mirası. Buna sahip çıkmamız lazım. Şah bu ziyaretinde Gelibolu Muharebe alanlarını dolaşmış ve Atatürk ile muharebe alanlarını dolaşmış, makalelerde inceliyoruz, bu bilgilerin görüntüleri çıkarsa çok mutlu olacağız.”