Osmanlı’yı deniz imparatorluğuna taşıyan isim: Barbaros Hayrettin Paşa

Osmanlı Devleti’nin ilk kaptanıderyası Barbaros Hayrettin Paşa, ölümünün üzerinden yüzyıllar geçmesine karşın başarılarıyla tarihteki sayılı denizcilerden biri olarak görülüyor.

Asıl adı “Hızır Reis” olan Barbaros Hayrettin Paşa, bugün Yunanistan sınırları içerisindeki Vardar Yenicesi’nden Midilli’nin fethi sonrası buraya yerleşen sipahi Yakup Ağa’nın oğlu olarak 1478’de dünyaya geldi.

Hızır Reis’e, “dinin hayırlısı” anlamına gelen “Hayrettin” adı ise Yavuz Sultan Selim tarafından verildi.

Ağabeyi Oruç Reis’e kızıla çalan sakalı yüzünden “Barbarossa” adını veren Avrupalılar, Oruç Reis’in vefatının ardından kardeşi Hızır için de bu lakabı kullandı. “Barbarossa” daha sonra Türkçede “Barbaros” olarak ifade edildi.

Ticaretle başlayan seferler fetihlere dönüştü

Hızır Reis, gençliğinde yaptırdığı bir gemiyle Midilli, Selanik ve Eğriboz arasında ticarete başladı. Rodos şövalyelerine esir düşen ağabeyi Oruç’un kurtarılmasından sonra ise iki kardeş, kendilerine yardım eden Şehzade Korkut’un himayesine girdi.

Hızır ve Oruç reis, 1504’ten sonra Akdeniz kıyılarına düzenledikleri akınlarda önemli ganimetler elde edip, İspanya, Ceneviz ve Fransa’ya karşı kazandıkları zaferlerle adını iyice duyurdu.

Barbaros kardeşler, 1516’da ele geçirdikleri yüklü bir gemiyi dönemin padişahı Yavuz Sultan Selim’e hediye olarak gönderdi. Osmanlı’nın desteğini arkasına alarak Kuzey Afrika’da toprak edinmeye başlayan reisler, 1516-1517 yıllarında İspanyol ve Cenevizli istilacılarla yaptıkları savaşlar sonunda Cezayir’i kontrol altına aldı.

Yerlilerle anlaşan İspanyollara 1518’de sığınan Tlemsen Beyi’nin bir sene sonra yaptığı karşı saldırıda, Barbaros Hayrettin Paşa’nın kardeşleri İshak Reis ve Oruç Reis şehit düştü.

Osmanlı ile Akdeniz ve Ege’de hakimiyet kurdu

Hızır Reis, stratejik bir kararla Yavuz Sultan Selim’e bir heyet göndererek topraklarının Osmanlı hakimiyetine kabulünü istedi. Böylece Cezayir, Osmanlı Devleti’nin toprağı haline geldi. Yavuz Sultan Selim adına para bastırarak, hutbe okutarak bağlılığını bildiren Hayrettin Reis, Cezayir Beyi olarak atandı.

Kendisine Anadolu’da gönüllü asker toplama imtiyazı tanınarak yeniçerilerle topçulardan oluşan 2000 kişilik yardımcı birlik gönderilmesi kararlaştırıldı. Böylece hutbenin padişah adına okunduğu Cezayir, Osmanlı topraklarına katılmış olduğu gibi Hızır da artık Hayrettin Paşa diye anılmaya başlandı.

İspanyollardan gördükleri zulüm sebebiyle Endülüs’ten ayrılmak zorunda kalan 70 bin Müslümanı gemileriyle Cezayir ve Afrika sahillerine taşıyan Hayrettin Paşa, ayrıca ele geçirdiği ganimetlerle Cezayir’i zenginleştirdi.

Barbaros Hayrettin Paşa, Yavuz Sultan Selim’in ardından Kanuni Sultan Süleyman döneminde de denizlerde büyük başarılara imza attı.

Hristiyan denizcilerin, Osmanlı Devleti’nin Mora kıyılarına saldırması üzerine Kanuni Sultan Süleyman, Barbaros Hayrettin Paşa’yı 1534’te kaptanıderya ilan etti. Böylece Barbaros Hayrettin Paşa, amiralliğe kadar yükseldi.

Preveze’de Haçlı Donanmasına karşı zafer elde etti

Barbaros Hayrettin Paşa’nın zaferleriyle Osmanlı’nın Akdeniz’deki gücünü ve denetimini artırması nedeniyle Papalık, Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz gemilerinden oluşan ve başında Andera Doria’nın bulunduğu bir Haçlı donanması kuruldu.

Osmanlı Donanması ile Haçlı Donanmasının 28 Eylül 1538’deki karşılaşmasına sahne olan Arta Körfezi’ndeki Preveze’de, tarihin en kalabalık deniz muharebesi gerçekleşti.

Haçlı Donanmasının 600’den fazla gemisi, on binlerce forsa dışında 60 bin askeri, 122 gemisine karşı, forsalar dışında 20 bin askerli Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması ile çarpıştı.

Bu büyük savaş sonunda Haçlı Donanması 128 gemisini kaybetti, 29 gemi de Osmanlı tarafından ele geçirildi. Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki donanma bir gemi bile kaybetmezken, yaklaşık 400 levent şehit düştü.

Preveze Savaşı sonrasında, Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki egemenliği pekişti. Kutsal Roma İmparatoru Şarlken, Preveze’nin intikamını almak için 1541’de Cezayir’e saldırdı ancak başarılı olamadı.

Fransa Kralı 1. François’in, Şarlken’e karşı Osmanlılardan yardım istemesi üzerine Kanuni Sultan Süleyman, Barbaros Hayrettin Paşa’yı Fransa’nın Akdeniz kıyılarına gönderdi. Barbaros Hayrettin Paşa, Toulon’da Fransız donanmasıyla birleşerek 1543’te Nice’i aldı.

Osmanlı’yı deniz imparatorluğuna dönüştürdü

Osmanlı denizciliği, Barbaros Hayrettin Paşa sayesinde gücünün zirvesine ulaştı. Bir kara imparatorluğu olan Osmanlı, aynı zamanda açık denizlerde de etkinlik gösteren deniz imparatorluğu haline geldi.

Barbaros Hayrettin Paşa devletin deniz politikasını belirlemesinin yanı sıra Tersane-i Amire’nin, dönemin en başarılı gemi üretim ve teknoloji merkezi olmasını sağladı.

Onun mektebinde yetişen değerli denizciler ve teşkilatlı tersane sayesinde bu deniz gücü varlığını bir süre daha devam ettirdi.

Ömrü denizlerde geçen Barbaros, Rumca, Arapça, İspanyolca, İtalyanca ve Fransızca gibi Akdeniz dillerini iyi bilirdi. Hep denizlerde olsa da İstanbul’da bir cami, bir medrese, bir de sıbyan mektebi inşa ettirdi.

Barbaros Hayrettin Paşa, Beşiktaş’ta 4 Temmuz 1546’da 76 yaşında vefat etti. Naaşı, Beşiktaş’ta yaptırdığı medresenin yanına bugünkü iskele meydanında Mimar Sinan tarafından yaptırılan türbeye defnedildi.

Adı Levent’teki camide yaşatılıyor

Osmanlı donanmasının efsanevi kaptanı Barbaros Hayrettin Paşa’nın adı, Beşiktaş Levent’te inşa edilen, mimari detay ve süslemeleriyle denizcilik tarihine gönderme yapılan özgün camide yaşatılıyor.

Yapımına 3 Temmuz 2020’de başlanan cami, 12 Mayıs 2023’te Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan tarafından açılarak hizmete girdi.

Türk denizcilik tarihinin önemli ismi, Osmanlı Devleti’nin 25. kaptanıderyası Barbaros Hayrettin Paşa adına yaptırılan camide, pusula motifli ve sedef işlemeli Kur’an-ı Kerim mahfazası, farklı stillerde kapı işlemeleri, minber, kepenk ve vaiz kürsüsü yer alıyor.

Mimar Sinan’ın kalfalık eseri Süleymaniye Camisi’nden esinlenilerek tasarlanan cami, deniz ve su temalı iç mimarisiyle öne çıkarken, “pusula” merkezli sedef çalışmalarla da eşsiz bir mimari kimlik kazanıyor.

Aynı anda 20 bin kişinin namaz kılabileceği cami içerisinde, otopark, kitap kafe, 4-6 yaş anaokulu, dijital görsel sanatlar salonu ve çok amaçlı salonlar yer alıyor. 18 bin 500 metrekarelik arsada, 7 bin metrekarelik alan üzerine kurulan cami, klasik Osmanlı mimari unsurlarını yansıtıyor.

Ana kubbesinin çapı 24, yüksekliği 44 metre olan camide dört minare bulunuyor. Minarelerden ikisi 79, diğer ikisi ise 92 metre uzunluğunda inşa edildi.

Nanoteknolojiyle süslenen kubbe

Barbaros Hayrettin Paşa Camisi’nin ana kubbesinde yer alan hat yazısında nanoteknoloji kullanıldı. Hattat Ferhat Kurlu tarafından hazırlanan yazıda, suyun ve denizin önemini vurgulayan İbrahim Suresi’nin 32. ayeti yer alıyor.

Kubbe çevresindeki desenler, gemi dümeni şeklinde tasarlandı. Kubbe yazısının tam ortasında 16 köşeli pusula yıldızı bulunuyor. Büyük Çamlıca Camisi’nde olduğu gibi masif bakır levhalar ile altın ve gümüş renkli malzemelerle hazırlanan detaylar, camiye estetik görünüm kazandırıyor.

Tezhip ve süslemeleri Mustafa Çelebi tarafından hazırlanan yapıda, denize gönderme yapılmak üzere mavi tonlar tercih edildi. Ana kubbeyi çevreleyen 32 pencerede yelkenli figürleri ve mavi vitraylar yer alırken, minarelerde martı motifleri dikkati çekiyor.

Mimar Sinan’ın akustiği uygulandı

Caminin akustiğinde de klasik mimari teknikler ile modern çözümler bir arada kullanıldı. Kubbenin akustiğini iyileştirmek amacıyla birkaç yüz delik açıldı. Bu delikler, ses mühendislerinin önerisiyle özel kimyasal maddelerle doldurularak yankı ve ses dağılımı optimize edildi.

Mihrap, minber ve vaaz kürsüsünün imalatında özel bir çalışmayla 70 bin çivi kullanıldı. Caminin mihrabı 13 metre yüksekliğinde tasarlandı ve yüzeyine Bakara Suresi’nin 149. ayeti yazıldı.

Cami halıları, deniz temalı mavi tonlarda özel olarak Manisa’da üretildi. Caminin ana kapısı 13 metre yüksekliğinde ve 5 metre 90 santimetre genişliğinde olarak Selçuklu desenli Rumi bezemeli kündekari tekniğiyle yapıldı.

Dalga formlu avizede esmayıhüsna vurgusu

Allah’ın isimlerini simgeleyen esmayıhüsnaya atıfta bulunmak amacıyla tasarlanan ana avizeye dalga formu verilerek, 99 fanus yerleştirildi. Bu sayede, caminin kubbelerindeki süslemeler daha görünür hale getirildi.

Deniz temalı mimarisi, sedef işlemeleri, pusula yıldızı detayları ve klasik ile modern teknikleri birleştiren mimarisiyle Barbaros Hayrettin Paşa Camisi, hem ibadet alanı hem de kültürel ve sosyal yaşamı destekleyen bir merkez olarak hizmet veriyor.