Türk bilim insanları başardı: Bakteri dışarı ‘haber verecek’

Dünyanın en saygın bilimsel dergilerinden biri olan Nature Communications, Türk bilim insanlarının imzasını taşıyan bir makaleyi sayfalarına taşıdı. Çalışma sadece kendi içerisinde ilk kez denenen bir gelişmeyi anlattığı için dikkat çekmedi. Yakın gelecekte insan sağlıyla ilgili duyabileceğimiz çok kritik gelişmelerin önünü açabilme ihtimali de heyecan uyandırdı.

Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sema Dumanlı Oktar projenin önemli isimlerden biri. Kendisiyle hem imza attıkları bu değerli makaleyi hem de bu çalışmanın muhtemel yansımalarını konuştuk.

[Türk bilim insanlarının ortaya koyduğu çalışma tıp dünyasında büyük yankı uyandırdı.]

“Gerçek zamanlı algılama yapmayı başardık”

Projeye geçmeden önce bu çalışmayı tek başına yapmadığını ve çok değerli isimlerle ortak bir işe imza attıklarını söylüyor Doç. Dr. Dumanlı Oktar. Bu kapsamda Prof. Dr. Urartu Özgür Şafak Şeker, Merve Yavuz ve Ahmet Bilir’in de söz konusu makalenin diğer ortakları olduğunu belirtiyor.

Yaptıkları çalışmayı anlatırken İngiliz Kraliyet Ailesi’nden örnek veriyor. Onların çok uzun yaşayabilmesinde sağlıklarının hayli yakından izlenmesinin önemli bir etmen olduğunu söylüyor. Türkiye’deki insanların da bu şekilde takip edilebilmesi adına çalıştıklarını anlatıyor.

Bugüne kadar insan sağlığını çok yakından takip edebilmek için giyilebilir teknolojiler başta olmak üzere farklı sistemlerin kullanıldığını anımsatıyor Doç. Dr. Dumanlı Oktar. Kendilerinin neyi farklı yaptığını ise “Şimdiye kadar kadar geliştirilmiş sensörlerin aksine biz moleküler seviyede gerçek zamanlı algılama yapabiliyoruz. Bunun anlamı şu… İçerde spesifik bir virüs, bakteri ya da belirteç var mı bunun anlık takibini yapabiliyoruz. Şimdiye kadar yapılmamış olan ve bizi diğerlerinden ayıran bu.” sözleriyle anlatıyor.

[Türkiye’deki çalışmaların bir kısmı da Boğaziçi Üniversitesi’nde devam ediyor.]

“İçerdeki bilgiyi dışarı kablosuz şekilde taşıyacağız”

Doç. Dr. Sema Dumanlı Oktar, bu noktada işin teknik kısmıyla ilgili süreci hepimizin anlayabileceği bir çerçevede aktarıyor…

Moleküler seviyede algılama için genetiği değiştirilmiş hücreler kullanıldığını vurguluyor. İçeriye bu şekilde üretilmiş canlı bir bakteri koyacaklarını ve onun da dışarıya haber vereceğini anlatıyor. Elbette ‘Nasıl?’ sorusunun cevabı çok önemli. Doç. Dr. Dumanlı Oktar, şöyle devam ediyor:

“Burada biz yenilikçi bir adım attık. Canlı hücrenin tepkisini elektronik bir antenle birleştirdik. Antenin içinde batarya, çip ya da benzer bir şey yok. Sadece yansıma ile bize bilgi aktarıyor. Şu ana kadar geliştirilmiş sensörlerin canlı hücreler kadar iyi algılama yapamadığını biliyoruz. Biz bunu başarıyoruz. Canlı hücre her şeyi takip edecek ve bize bilgi verecek.

Çalışmamız TÜBİTAK’ın Ulusal Lider Araştırmacılar Programı ile desteklendi. Bundan sonraki süreçte hayvanda ve insanda etkilerini de ölçeceğiz. Geldiğimiz noktada genetiği değiştirilmiş bir bakterinin vermiş olduğu sinyali beden dışına göndermeyi başardık. Bunun bir cihaza dönüşmesi için gerekli adımları atacağız.

Bu işe paralel olarak uzun soluklu takip yapan cihazları da geliştirmeye çalışıyoruz. Bunun için genetiği değiştirilmiş memeli hücreleri de kullanıyoruz. Bu proje için YÖK ADEP Araştırma Üniversitesi Destek Programından destek aldık. Bu çalışmalarımız da paralelde devam ediyor.”

[Yakın gelecekte cep telefonundan atılacak bir mesajla ilaç aktivasyonu da sağlanabilir.]

“Cep telefonundan ilaç aktivasyonu için çalışıyoruz”

Doç. Dr. Dumanlı Oktar, mevcut çalışma için ürettikleri yapay canlı hücrenin vücudumuzda 3 ay süreyle bilgi toplayıp daha sonra kendiliğinden eriyeceğini de sözlerine ekliyor. Örneğin açık kalp ameliyatı gibi sonrasında enfeksiyon riskinin yüksek olduğu işlemlerde bu takibin hayati olduğunun altını çiziyor.

Doç. Dr. Dumanlı Oktar ve çalışma arkadaşlarının imza attığı projede, ameliyat sonrası süreçte hasta yakından takip ediliyor ve enfeksiyon varsa içerideki ‘akıllı bakteri’ hemen dışarıya haber veriyor.

Halihazırda daha farklı bir proje için de çalıştıklarından bahsediyor Doç. Dr. Dumanlı Oktar ve sözlerini şöyle tamamlıyor:

“Kendimize farklı sorular sorup, cevaplar için kolları sıvıyoruz… Bizim genetiği değiştirilmiş hücrelerimiz ilaç yerine geçecek bir molekülü salgılayabilir mi? Ve bu salgılamayı biz cep telefonumuzdan bir mesajla başlatabilir miyiz? Gelecekte bunlara yanıt bulacağımız çalışmalarımız olacak.

Bizim çalışmalarımız sıhhatimizi, sağlıklı yaşamımızı ve problemler çok daha büyümeden müdahale edilebilecek bir kapı araladığı için daha güzel yaşamamıza imkan sağlayacak.”

Haber video seslendirme: Hasan Durmaz / TRT Haber