Bedenimize Karşı Görevlerimiz Nelerdir?

a) Dengeli beslenmek:

Güçlü ve sağlıklı olmak için vücudun ihtiyaç duyduğu gıdaları almak şarttır.

Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmaktadır:

يَآ اَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْاَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًاۘ

“Ey insanlar! Yeryüzündeki helal ve temiz olan şeylerden yiyiniz.” (2/Bakara, 168)

Peygamberimiz de,

الْمُؤْمِنُ الْقَوِيُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ الضَّعِيفِ

“Kuvvetli Mümin, zayıf Müminden hayırlı ve Allah katında daha sevimlidir.” (Müslim, “Kader”, 8) buyurarak Müslümanın güçlü ve kuvvetli olmasının önemini belirtmiştir. Beden ruhun binitidir. Ruhun, görevlerini hakkıyla yapabilmesi, binitin sağlam olmasına bağlıdır. Bu ise bedene iyi bakmak ve onu zayıf düşürecek şeylerden korumakla mümkündür.

Dinimiz, vücudu zayıf düşürecek derecede fazladan ibadet yapmayı bile uygun görmemiştir.

Enes b. Malik’ten (ra.) şöyle rivayet edilmiştir:

Bir kere Ashabdan üç kişi, Peygamberimizin ibadetini sorup öğrenmek maksadıyla onun hanımlarının evlerine gitmişlerdi. Peygamberimizin (nasıl ve ne kadar) ibadet ettiği kendilerine bildirilince, onlar sanki bunu azımsayarak,

—Biz nerede, Resulullah nerede? Şüphesiz ki Allah, onun geçmiş olan ve gelecekte işlenmesi muhtemel bulunan günahlarını bağışlamıştır, dediler.

İçlerinden biri,

—Ben geceleri devamlı namaz kılacağım, dedi.

Öbürü,

—Ben de, her zaman (her gün) oruç tutacağım, dedi.

Üçüncüsü de,

—Ben de kadınlardan ayrı yaşayacağım, hiç evlenmeyeceğim, dedi.

Onlar bu sözleri söylerken peygamberimiz çıkageldi ve onlara şöyle buyurdu:

—Siz, şöyle şöyle söyleyen kimselersiniz değil mi?

Fakat şunu iyi biliniz ki: Ben sizin Allah’tan en çok korkanınız ve korunanınız bulunuyorum. Öyle iken ben, bazen nafile oruç tutarım, bazen tutmam. Gecenin bir kısmında nafile namaz kılarım, bir kısmında uyurum. Kadınlarla da evlenirim (İşte benim Sünnetim budur.).

Her kim benim yolumdan gitmez de ondan yüz çevirirse benden değildir.” (Buhârî, “Nikâh”, 1) buyurdu.

b) Vücudu zararlı şeylerden korumak:

Dinimiz, vücudumuza zararlı olan ve sağlığımızı tehlikeye sokan şeylerden sakınmamızı emretmiş, her türlü alkollü içkiyi, afyon, eroin ve esrar gibi uyuşturucu maddeleri içmeyi ve kullanmayı kesinlikle yasaklamıştır.

Bunları kullanmak, bir insanın bile bile kendisini tehlikeye atması demektir.

Allah Teala Kur’an-ı Kerim’de,

وَلَا تُلْقُوا بِاَيْدٖيكُمْ اِلَى التَّهْلُكَةِ

“Kendinizi, kendi ellerinizle tehlikeye atmayınız.” (2/Bakara, 195) buyurarak Müslümanların zararlı ve tehlikeli şeylerden korunmalarını istemiştir.

Vücut sağlığı, değeri iyi bilinmesi gereken nimetlerden biridir. İnsan sahip olduğu bu nimetin kıymetini bilmeli ve onu korumaya çalışmalıdır.

Peygamberimizin şu uyarısına dikkat edelim, buyuruyor ki:

“Beş şey gelmeden önce beş şeyin:

1. Ölüm gelmeden önce hayatının,

2. Hasta olmadan önce sağlığının,

3. Meşguliyetten önce boş vaktinin,

4. İhtiyarlamadan önce gençliğinin,

5. Yoksulluğa düşmeden önce zenginliğinin kıymetini bil.” (Keşfu’l-hafa, I, 148, hadisi, Hâkim ve Beyhâkî rivayet etmişlerdir.)

Sağlığımızı korumak ve hastalanmamak için her türlü tedbiri almak görevimiz olduğu gibi, hastalanınca da tedavi olmak, yeniden sağlığımıza kavuşmak için her türlü çareye başvurmak da görevimizdir.

Peygamberimiz,

مَا أَنْزَلَ اللَّهُ دَاءً إِلاَّ أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً

“Allah verdiği her hastalığın şifasını da vermiştir.” (Buhârî, “Tıbb”, 1) sözleri ile her hastalığın bir ilacı olduğunu ve tedavisi bulunduğunu bildirmiş, diğer bir hadis-i şerifinde de,

“Allah, yarattığı her hastalığın ilacını da yaratmıştır. Tedavi olunuz!” (Buhârî, “Tıbb”, 19) buyurarak, hastalıktan kurtulmanın yolunu göstermiştir.

Özetle, Müslüman helal ve temiz gıdalarla beslenmeli, zararlı olan şeylerden sakınarak sağlığını korumalı, hastalandığı takdirde de tedavi yollarına başvurmak suretiyle sağlığına kavuşmak için üzerine düşeni yapmalıdır.

a) İslam’da Aşırılık Yoktur

İnsan beden ile ruhun birleşmesinden meydana gelen bir varlıktır. Bu sebeple dinimiz, onun hem bedenî hem de ruhi ihtiyaçlarını dikkate almış, madde ile mana arasında ahenkli bir denge kurmuştur.

İslam, insanın yaratılışına uygun hükümleri ihtiva ettiği için dinî konularda itidali emretmiş, bu çizginin altına düşmeyi istemediği gibi bu çizginin üstünde aşırı gitmeyi de uygun görmemiştir

Dinimiz, meşru olmak şartıyla insanı hiçbir zevkten mahrum etmediği gibi kendisini büsbütün ibadete vererek vücudunu ezmeyi de uygun görmemiş, insana gücünün yetmeyeceği görevleri yüklememiştir.

Nitekim Kur’an-ı Kerim’de,

لَا يُكَلِّفُ اللّٰهُ نَفْسًا اِلَّا وُسْعَهَا

“Allah, hiç kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez” (2/Bakara, 286) buyrulmuştur.

İslam’da kolaylık esastır. Bu husus, Kur’an-ı Kerim’de ve Peygamberimizin hadislerinde açıkça görülür. Bu konudaki ayetlerden bazıları şunlardır:

يُرٖيدُ اللّٰهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرٖيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ

“Allah, size kolaylık ister, zorluk istemez.” (2/Bakara, 185)

مَا يُرٖيدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلٰكِنْ يُرٖيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ

“Allah, size sıkıntı vermek istemez, ama sizi tertemiz yapmak ve şükredesiniz diye üzerinize nimetini tamamlamak ister.” (5/Mâide, 6)

وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدّٖينِ مِنْ حَرَجٍ

“Allah, dinde size hiçbir zorluk yapmadı.” (22/Hac, 78)

Peygamberimiz de şöyle buyuruyor:

إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلاَّ غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا

“Şüphesiz bu din kolaydır. Bir kimse din hususunda kendini zorlarsa din ona galip gelir (yani o kimse ezilip büsbütün amel edemez hâle gelir). Öyle ise itidalden ayrılmayın.” (Buhârî, “İmân”, 30)

Diğer bir hadis-i şerifin anlamı da şöyledir:

“Orta yolu tutunuz. Amellerinizi kemale yaklaştırınız. Sabahleyin zeval ile akşam arasında ve bir parça da gece çalışınız. İtidalden ayrılmayınız, maksada erişirsiniz.” (Buhârî, “Rikâk”, 18)

Peygamberimize, hangi amel Allah’a daha sevimlidir, diye sorulunca O, “Az da olsa devamlı olanıdır.” (Buhârî, “Rikâk”, 18) buyurdu.

Anlamlarını sunduğumuz ayet ve hadislerden anlaşılıyor ki dinimizde zorluk yoktur. Aşırı giderek güçlük çıkarmak ve kendine eziyet etmek uygun görülmemiş, orta yol tavsiye edilmiştir.

Peygamber Efendimiz,

هَلَكَ الْمُتَنَطِّعُونَ

“Dinî işlerde aşırı gidenler yok oldu.” (Müslim, “İlm”, 4) buyurmuş ve bu sözünü üç defa tekrarlamıştır.

Diğer bir hadis-i şerifleri ile de aşırılıktan sakınmamızı isteyerek şu uyarıda bulunmuştur:

إِيَّاكُمْ وَالْغُلُوَّ فِي الدِّينِ فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ بِالْغُلُوِّ فِي الدِّينِ

“Dinde aşırı gitmekten sakının. Sizden öncekiler dindeki aşırılıkları yüzünden helak oldu.” (Ahmed ibn Hanbel, Müsned, I, 125)

Enes (ra.) diyor ki: Peygamberimiz camiye girince iki direk arasına gerilmiş bir ip gördü.

—Bu ip nedir, diye sordu. Dediler ki,

—Zeyneb’indir, yorulduğu zaman ona tutunur.

Bunun üzerine Peygamberimiz,

“O ipi çözünüz, sizin herhangi biriniz istekli olduğu sürece namaz kılsın, yorulunca yatsın ve uyusun” (Buhârî, “Teheccüt”, 18, Müslim, “Salât”, 31) buyurdu.

İbn-i Abbâs’tan (ra.) rivayete göre şöyle demiştir:

Peygamber Efendimiz Ashaba hitap ederken, ayakta duran bir adam gördü ve kim olduğunu sordu.

Dediler ki:

Ebû İsrâîl’dir, güneşte durmayı, oturmamayı, gölgelenmemeyi, konuşmamayı ve oruç tutmayı adamıştır.

Bunun üzerine Peygamberimiz (sas.),

—Söyleyiniz ona, “Konuşsun, gölgelensin, otursun, ama orucunu tamamlasın, buyurdu. (Buhârî, “Eymân”, 21)

Peygamber Efendimiz, Ashabdan Selman ile Ebû’d-Derdâ’yı kardeş yapmıştı. Bundan dolayı Selman, Ebû’d-Derdâ’yı ziyaret etti. Ebû’d-Derdâ’nın eşini eski elbise içerisinde görünce,

—Bu hâl nedir, dedi. Ebû’d-Derdâ’nın eşi,

—Kardeşin Ebû’d-Derdâ’nın dünya ile bir işi yok, diye cevap verdi. Daha sonra Ebû’d-Derdâ geldi. Selmân için yemek hazırladı ve

—Ben oruçluyum siz buyurun, dedi. Selmân,

—Sen yemezsen ben de yemem, dedi. Bunun üzerine Ebû’d-Derdâ da yedi. Gece olunca Ebû’d-Derdâ, ibadete hazırlandı. Selman ona,

—Uyu, dedi. Ebû’d-Derdâ da uyudu ve bir müddet sonra yine kalkacak oldu. Selman yine,

—Uyu, dedi. Gecenin sonu olunca, Selman, Ebû’d-Derdâ’ya,

—İşte şimdi kalk, dedi ve her ikisi de kalkıp birlikte namaz kıldılar. Sonra Selman, Ebû’d-Derdâ’ya şöyle dedi:

—Senin üzerinde Rabbinin hakkı vardır. Nefsinin hakkı vardır. Ailenin hakkı vardır. Her hak sahibine hakkını ver.

Ebû’d-Derdâ bu olayı gidip peygamberimize anlattı. Peygamberimiz,

—Selmân doğru söylemiş, (Buhârî, “Savm”, 51) buyurdu.

Sadece ibadette değil harcamalarımızda da orta yolu takip etmemiz emredilmiştir. Para hangi yollardan nasıl kazanılır, nasıl harcanır, insanca nasıl yaşanır? İşte dinimiz bu hususta da takip edilecek orta yolu göstermiştir.

Parayı istif edip yeri gelince harcamayan cimriler elleri boğazlarına bağlanmış esirler gibidir. Elindeki parasını aile fertlerine, fakir ve yoksullara ve hayır kuruluşlarına harcamayanların esirden ne farkı vardır? Para niçin kazanılır?

İnsanca yaşamak, ihtiyaç sahiplerine yardımda bulunarak dünyada insanların sevgisini, Allah’ın rızasını, ahirette de ebedi saadeti kazanmak için değil mi? Böyle değerlendirilmeyen servetin, paranın ne kıymeti olabilir?

İşte, değerlendirilmesi gereken yerde parayı harcamamak cimriliktir.

Bir de bunun aksini düşünelim. Elini tamamen açmış gereksiz yere harcama yapıyor, saçıp savuruyor, nesi var nesi yok elinden çıkarıyor. Zengin iken fakir, veren el olmaktan alan el durumuna düşüyor.

Bu da israftır.

Her ikisi de yanlıştır. İslam’ın getirdiği ahlak anlayışına uygun değildir. Doğrusu, bu ikisi arasında ortalama hareket etmektir.

Cimri değil tutumlu olmaktır, aile fertleri ve ihtiyaç sahiplerine ihtiyaçları ölçüsünde harcama yapmak, gerekli yardımda bulunmaktır.

Harcama yaparken müsrif değil, cömert olmaktır. Harcama ve yardımları yerli yerine ve hayırlı işlere yapmaktır.

Harcama yaparken cimrilik ve israftan sakınarak orta ve dengeli bir yol takip edilmesini emir ve tavsiye eden ayetlerin anlamları şöyle:

“Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere saçıp savurma.” (17/İsrâ, 26)

“Elini boynuna bağlayıp asma, onu büsbütün de açma. Sonra kınanır pişmanlık içinde kalırsın.” (17/İsrâ, 29)

“Bunlar ki (mallarını) harcadıkları zaman ne israf ederler, ne de cimrilik yaparlar, bu ikisi arasında orta bir yol tutarlar.” (25/Furkân, 67)

Peygamberimiz de bu konuda,

“Tutumlu kişi muhtaç olmaz.” (Ahmed ibn Hanbel, Müsned, I, 447)

“Tutumlu olmak, harcamada orta yolu takip etmek geçimin yarısıdır” (el-Fethü’l-kebîr, I, 507) buyurmuştur.

b) Yeme ve İçme Adabı

Yerken ve içerken uyulması gereken birtakım edep ve terbiye kuralları vardır. Bunlar yemekten önce, yemek esnasında ve yemekten sonra olmak üzere üç kısma ayrılır.

Yemekten Önce

a) Yiyeceklerin hem helal yoldan kazanılmış, hem de iyi ve temiz olması.

Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyruluyor:

وَلَا تَاْكُلُوٓا اَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ

“Mallarınızı aranızda haksız yollarla yemeyin.” (2/Bakara, 188)

يَآ اَيُّهَا الَّذٖينَ اٰمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ

“Ey İman edenler! Size verdiğimiz rızıkların iyi ve temiz olanlarından yiyin.” (2/Bakara, 172)

b) Yemekten önce elleri yıkamak.

Yemek Esnasında

1. Yemeğe bismillâh diyerek başlamak.

2. Sağ el ile yemek.

3. Aynı kaptan yendiği takdirde, yemeği kendi önünden almak.

Ömer b. Ebî Seleme diyor ki:

Peygamberimiz bana, “Bismillâh de, sağ elinle ve önünden ye” (Müslim, “Eşribe”, 108) buyurdu.

4. Yemeği beğenmezlik etmemek.

Peygamberimiz hiçbir yemeği kötülememiştir. O, isteği varsa yer, isteği yoksa bırakırdı. (Müslim, “Eşribe”, 108)

5. Lokmayı ağza göre alıp iyice çiğnedikten sonra yutmak.

6. Lokma ağzında iken konuşmamak.

7. Suyu içmeden önce bardağa bakmak.

8. Suyu bir solukta içmemek. Peygamberimiz suyu üç solukta içerdi. (Buhârî, Müslim)

9. Bardağın içine nefes vermemek.

10. Yemek esnasında başkalarını tiksindirecek ve iğrendirecek söz ve davranışlarda bulunmamak.

11. Yemek esnasında susmak iyi değildir. Ancak yemekte iyi ve güzel şeyler konuşmalı, yiyenleri tiksindirecek ve iğrendirecek şeyleri konuşmaktan sakınmalıdır.

12. Ekmeği yere atmamak ve üzerine tabak, tuzluk ve benzeri şeyleri koymamak.

Peygamberimiz,

“Ekmeğe saygı gösteriniz” (Keşfu’l-hafâ, I, 170) buyurmuştur. Elini veya bıçağı ekmekle silmek de uygun değildir. Eğer bıçağı ekmekle silip o ekmeği yerse bunun sakıncası yoktur.

13. Dişleriyle kopardığı lokmayı yemeğin içine bırakmamak.

14. Aksıracağı veya ağzından bir şey çıkaracağı zaman yüzünü sofradan çevirmek veya ağzını kapamak.

15. Toplu hâlde yerken önündeki yemeğe bakmak, sağa sola göz gezdirmemek, yanındakilerin lokmasına ve yemeğin geldiği tarafa bakmamak.

16. Ağzındaki lokmayı yutmadan başka lokma almamak. Ziyafetlerde ev sahibinin misafirlere bizzat hizmet etmesi de uygun bir davranıştır. Nitekim Peygamber Efendimiz misafirlerine bizzat kendisi hizmet etmişlerdir.

Ziyafette, ev sahibinin suskun durması uygun olmadığı gibi hizmet edenleri misafirlerin yanında azarlaması da doğru değildir. Ev sahibinin dikkat edeceği hususlardan birisi de, ziyafet verdiği kişilerin rahatsızlık duymalarına sebep olacak kimseleri orada bulundurmamasıdır. Misafir de, ev sahibinin rızası olmadan yanında başkasını ziyafete getirmemelidir.

Toplu yemek yenirken —yemeğe devam edenleri utandırmamak için— herkes yiyip bitirmedikçe sofradan kalkmamalıdır.

Misafir, ev sahibinin iznini almadan ve dua etmeden oradan ayrılmamalıdır. Karanlıkta yemek de mekruhtur.

Yemekten Sonraki Adaba Gelince

Yemek bitince Elhamdülillâh denilmelidir.

Peygamberimiz yemekten sonra, “Bizi yediren, içiren ve Müslüman olarak yaratan Allah’a hamd olsun” diye dua ederdi.

Yemeğe başlarken besmelenin sofrada bulunanların işitecekleri şekilde söylenmesi uygundur. Fakat sofradakilerin hepsi yemeği tamamlamadıkça işitilecek bir sesle “Elhamdülillâh” demek doğru değildir.

Ellerini ve ağzını yıkamak da yemekten sonra yerine getirilmesi gereken adaptandır.

Kaynak: DİB İslam İlmihali